Δευτέρα 7 Ιουλίου 2008

Ο ποιητής Ποσείδιππος και το ποίημα του για την Ολυμπιονίκη Μακεδόνισα Βερενίκη.




Οι Ιταλοί παπυρολόγοι Γκουίντο Μπαστιανίνι και Κλάουντιο Γκαλάτσι, τακτικοί καθηγητές των Πανεπιστημίων του Μιλάνου και της Φλωρεντίας αντιστοίχως, το 2001, δημοσίευσαν ένα προηγουμένως άγνωστο ελληνικό παπυρολογικό κείμενο, εκτενές και
νέο, που απέδωσαν στον ποιητή των ελληνιστικών χρόνων, Ποσείδιππο από την Πέλλα της Μακεδονίας. Η πρώτη παρουσίαση του κειμένου αυτού έγινε σε συνεργασία με το Βρετανό φιλόλογο Κόλιν ΄Ωστιν του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ.

Κάθε νέα λογοτεχνική ανακάλυψη, αποτελεί βαρυσήμαντο και σπάνιο γεγονός, που πάντοτε
χαιρετίζεται με ενθουσιασμό από τους ειδικούς, όσο και από το κοινό, εφόσον το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας χάθηκε κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Ο χαμένος πάπυρος, πιθανόν προήλθε από λαθρανασκαφή στην περιοχή του Φαγιούμ της Αιγύπτου. Το 1993 έγινε γνωστή η ύπαρξη του στο ευρωπαϊκό εμπόριο αρχαιοτήτων.
Ο πάπυρος μάλλον υπήρξε προϊόν ανακύκλωσης κατά την αρχαιότητα. Κάποιος τον πέταξε στα σκουπίδια και ο πάπυρος κατέληξε στο εργαστήρι ενός καλλιτέχνη που κατασκεύαζε μάσκες για τις μούμιες και χρησιμοποιήθηκε ως υλικό κατασκευής μαζί με στόκο, κόλλα και φύλλα χρυσού.

Τέτοιου είδους ευρήματα, οι παπυρολόγοι τα επεξεργάζονται διαλύοντας τα άλλα υλικά, περισυλλέγοντας τα αρχαία κείμενα, που αποτελούν είτε λογοτεχνικά, είτε δημόσια έγγραφα, ή ακόμη και ιδιωτικά αρχεία.

Σε μια συγκλονιστική ανακάλυψη εγγράφου που είχε υπογραφεί από την ίδια την Κλεοπάτρα, κατέληξε η επεξεργασία ενός παπύρου που είχε γίνει ναστόχαρτο στο εργαστήρι ενός καλλιτέχνη της αρχαιότητας.



Ο πάπυρος που περιείχε ποίηση του Ποσειδίππου και αποτελεί την παλαιότερη γνωστή ποιητική συλλογή του δυτικού κόσμου, αγοράστηκε από ιταλική τράπεζα για λογαριασμό του Πανεπιστημίου του Μιλάνου και το κόστος της ανήλθε στο ένα εκατομμύριο δολάρια.
Χρονολογήθηκε με τη μέθοδο της παλαιογραφίας, στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.


Τό έργο αποτελείται από 112 επιγράμματα, που κατατάσσονται σε θεματικές ενότητες που αποτελούν και τον τίτλο της αρχής κάθε ομάδας ποιημάτων.
Το όνομα του ποιητή δεν διασώζεται στη συλλογή αυτή και 110 από τα επιγράμματα αυτά ήταν προηγουμένως άγνωστα. Δύο από αυτά όμως είχαν διασωθεί και συμπεριληφθεί στην βυζαντινή Παλατινή και Πλανούδειο Ανθολογία, αποδίδοντας την κυριότητα στο Μακεδόνα επιγραμματοποιό Ποσείδιππο. Έτσι κατάλαβαν οι ειδικοί ποιός ήταν ο εμπνευστής και των υπολοίπων. Μέχρι το 2001 γνωρίζαμε μόνον 29 ποιήματά του ποιητή αυτού, τα περισσότερα επιγράμματα.

Στην ενότητα επιγραμμάτων με τον τίτλο "Ιππικά", ο ποιητής αναφέρεται σε αθλητικές νίκες της πτολεμαϊκής βασιλικής οικογένειας και αυλικών τους στους πέντε τότε Πανελλήνιους αγώνες τα Ολύμπια, Πύθια, Νέμεα, Ίσθμια και Πτολεμαία.

Ο Ποσείδιππος φαίνεται πως συνέθεσε και δημοσίευσε ολόκληρη την ποιητική αυτή συλλογή για τη Βερενίκη, κόρη του Πτολεμαίου Β΄ Φιλαδέλφου, αδελφή του Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη που υπήρξε άτυχη σύζυγος του βασιλέως Αντιόχου Β΄ της Συρίας από το 252 μέχρι το 246 π.Χ. Η Βερενίκη έλαβε μέρος και νίκησε σε αρκετές αρματοδρομίες και ανακηρύχθηκε Ολυμπιονίκης το 260 ή το 256 στο τέθριππο.
Αυτή μάλλον ήταν και η εποχή που ο Ποσείδιππος δημοσίευσε το βιβλίο του. Ανάλογες νίκες και αθλητικά κατορθώματα είχαν κερδίσει και πολλοί πρόγονοι της και σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής, ο ποιητής μιλά για την περηφάνεια της νεαρής πριγκήπισας, που διαλαλεί τη Μακεδονική καταγωγή της:

Ω ποιητές, τη δόξα μου όλοι διαλαλήστε
αν πράγματα γνωστά αγαπάτε να διηγείστε
γιατί’ν’ αρχαίο μου το κλέος· προπάτοράς μου ο Πτολεμαίος,
με τ’ άτια του στο στάδιο της Πίσας κέρδισε τη νίκη
και του πατρός μου η μητέρα, η Βερενίκη·
Και ο πατέρας μου στο άρμα, το ίδιο,
βασιλιάς γιος βασιλιά, μ’ όνομα ίδιο,
Κι η Αρσινόη μέσα σε μια μέρα κατακτά
στεφάνια τρία σ’ αγωνίσματα ζευκτά
Και τώρα εγώ, βασίλισσα παρθένα, στις γυναίκες ξακουστή,
διατάζω η σεπτή του πατρός μου οικογένεια θεϊκή να ονομαστεί,
Τόσες νίκες απ’ τον ίδιο οίκο η Ολυμπία έχει αντικρύσει
παιδιά παιδιών με τ’ άρματά τους αθλοφόρα έχει τιμήσει
και τώρα Μακεδόνες, της βασίλισσας της Βερενίκης
στο τέθριππο, τραγουδήστε, το στέφανο της νίκης.



(AB 78 Μετάφραση: Ν. Σαραντάκος)


AB 78 (XII 20-33)

Tell, you poets, of my glory, if you sometimes
like to say what is known, that my renown is of ancient origin.
For with the chariot my forefather Ptolemy won victory upon driving the horses in Pisa's hippodrome,and the mother of my father Berenike. With the chariot again
my father gained victory, king, son of a king,with the same name as his father.
And Arsinoe gained all three victories together from the same session.Holy family of women ... ... virginal ...
These glories with the chariot Olympia looked upon from one house
and sons of sons bearing away the prize. Sing, Macedonians, of Berenike's crown, the ruler queen, conquered with the full grown four-horse chariot.

Translated by M Fantuzzi